Qlobal İnnovasiya İndeksi və ölkəmiz...

Hər hansı bir sahədə inkişaf və uğurun göstəriciləri həmin sahə ilə əlaqədar fərdi və/ və ya qurumsal ekspert rəy və hesabatlarında öz təsdiqini tapmaqdadır. Doğrudur, müəyyən sahələrdə hazırlanan hesabatlarda araşdırma ehmalları və bilərəkdən edilən yanıltmaların olması mümkündür. Ehmallar bilgi faktorundan qaynaqlansa da, yanıltmalardan məqsədli  olaraq istifadə edilir. Ancaq bəhs etdiyim bu əksikliklər çox vaxt siyasi və sosial araşdırmalarda öz əksini tapır. Elmi və bənzər araşdırma və hesabatlarda məqsədli yanıltmaların dərəcəsi nisbətən azdır...

Yazılarımızı izləyən oxucularım yəqin ki bilirlər ki, yazılarımın bəziləri xüsusilə inkişaf göstəriciləri olaraq qəbul edilən müxtəlif sahələrə aid hesabatlar, analizlər, sıralamalara aid olur. Elə bu səfərki yazımda da günümüzün ən önəmli mövzularından biri olan İNNOVASİYA haqqında ən mötəbər hesabatlardan biri olan Global Innovation İndex-dən bəhs etmək istəyirəm. Və təbii ki əsas məqsədim də bu indexdə öz ölkəmizin göstəricisini müqayisəli surətdə təhlil etmək və bu barədə oxucularıma informasiya verməkdir. Və yeri gəlmişkən bildirmək istəyirəm ki, çox önəmli mövzu hesab etdiyim üçün bundan sonra İnnovasiya haqqında davamlı olaraq yazmaq niyyətindəyəm. 

İlk öncə məlumat vermək istəyirəm ki, Global Innovation Index,  INSEAD Business School, Jhonson University of Cornell və WIPO (World Intellectual Property Organization) tərəfindən aparılan bir çalışmadır. Hesabat çox genişdir.

Mən bu yazımda əsas olaraq bu hesabatda ölkəmizin göstəricisi və bu göstəriciyə sabəb olan faktorlar haqqında məlumat vermək istəyirəm. GII-2013 hesabatında ölkəmiz müxtəlif faktorların təsiri nəticəsində 142 ölkə arasında 105-ci yerdə mövqelənmişdir. Məlumat üçün bildirim ki  İsveçrə, İsveç, Böyük Britaniya,  Hollandiya, ABŞ, Finlandiya, Hong Kong(Çin), Sinqapur, Danimarka, İrlandiya bu sıralamada ilk 10-luğu paylaşırlar. Bir əlavə məlumat üçün də bu ölkələrin score-ları 100 üzərindən təqribən 58-68 arasinda dəyişir.

Təbii ki ölkəmizin müqayisəsini apardığımız zaman əsasən qonşu və tarixi və mövcud bənzər sosial-iqtisadi faktorlara sahib ölkələrlə aparmağı real yanaşma baxımından düzgün hesab edirəm. Bu tip ölkələrin sıralamada yerinə baxaq:

Ölkələr        Sıra

Estoniya -      25

Latvia   –        33

Litva –            40

Moldaviya-    45

Ermənistan– 59

Rusiya –          62

Türkiye –        68

Ukrayna-         71

Gürcüstan-     73

Qazaxstan-     84

Tacikistan  -   101

Azərbaycan -105

Qırğızıstan -   117

Özbəkistan-   133

Ölkəmiz təqribən 29 score-la 142 ölkə arasında 105-ci yerdə mövqelənmişdir. Yuxarıda da dediyim kimi bu tip hesabatlarda ehmal olması mümkündür, ancaq məqsədli yanıltmanın fikrimcə olmamasını diqqətə alaraq bu göstəricinin təəssüf ki qənaətbəxş olmadığını söyləyə bilərik. Eyni tarixi və sosial-iqtisadi faktorlara sahib ölkələrdən sadəcə 2-sindən geri qalmaqla ümumiyyətlə bu sahədə ən zəif ölkələrdən hesab olunuruq.

Qlobal İnnovasiya İndeksinin necə hesablandığı və hansı faktorların diqqətə alındığına nəzər salsaq problemli sahələrimizi görmüş olarıq.

Ümumiyyətlə bu indeks hesablanarkən iki əsas subindeksdən istifadə edilir: 1) Innovation input sub-index – İnnovasiya girişi alt indeksi və 2) Innovation output sub-index – İnnovasiya məhsulu (nəticə) alt-indeksi.

İnnovation input sub-index ümumi olaraq aşağıdakı 5 sahədə innovasiyalardan istifadə edilməsini əhatə edir:

 1. Qurumlar (Siyasi, Tənzimləyici , Biznes mühiti qurumları),

 2. İnsan kapitalı və Araşdırmalar (Ümumi (ilk və orta) təhsil, Ali təhsil, Tədqiqat və təkmilləşdirmə)

3. İnfrastruktura (ICT, Ümumi infrastruktura, Ekolojik davamlılıq)

4. Bazar mühitinin yaxşılaşdırılması (Kreditlər, İnvestisiya, Ticarət və rəqabət)

5. Biznes mühitinin yaxşılaşdırılması (Bilik-informasiya sahəsində çalışanlar, İnnovasiya inteqrasiyası, İnnovasiya mənimsəmə, istifadə etmə)

İnnovasiya output sub-index isə iki əsas sahədəki alt faktorlardan əldə edilən nəticələrlə hesablanır:

1)      Bilik  və texnologiya (Biliklərin formalaşdırılması, Biliyin təsiri, Biliyin diffuziyası)

2)       Kreativ nəticələr (Qeyri-maddi aktivlər, Kreativ məhsul və xidmətlər, Online kreativlik)

Təbii ki yuxarıda qeyd edilən sub-indeksləri əhatə edən faktorların da alt faktorları mövcuddur ki, bu faktorların hər biri qiymətləndirilərək nəticədə indeksin formalaşmasına gətirib çıxarır.  Ölkəmiz innovasiya istifadə (girişi) sub-indeksdə 92-ci sırada olmasına baxmayaraq İnnovasiya Məhsulu(Nəticəsi) sub-indeksində 114-cü sıradadır. 2012-yə görə (89) isə 16 pillə geriləməməmiz mövcuddur. 
                                                                          Score (0–100)         Rank

Global Innovation Index (out of 142)....................... 29.0                  105

Innovation Output Sub-Index....................................22.9                   114

Innovation Input Sub-Index........................................35.1                   92

Innovation Efficiency Ratio.........................................0.7                   117

Global Innovation Index 2012 (based on GII 2012).....30                     89

Göründüyü kimi əsas problem İnnovasiya məhsulu-nəticəsi göstəricilərindədir. Ancaq bunun da əsas səbəbi yetərsiz innovasiya giriş faktorlarının olmasıdır.

Yuxarıda qeyd etdiyim kimi alt faktorlar çox sayıda olduğu üçün bu yazıda bütün faktorlara yer vermək əvəzinə əsas sub-index faktorları və onlarda nəzərə çarpan problemli göstəricilər haqqında da məlumat vermək istəyirəm.

1. Qurumlar-99 (Siyasi-123, Tənzimləyici-111 , Biznes mühiti-63),

 2. İnsan kapitalı və Araşdırmalar -94(Ümumi (ilk və orta) təhsil-99, Ali təhsil-83, Tədqiqat və təkmilləşdirmə-63)

3. İnfrastruktura-99 (ICT-84, Ümumi infrastruktura-118, Ekolojik davamlılıq-91)

4. Bazar mühitinin yaxşılaşdırılması-55 (Kreditlər-77, İnvestisiya-36, Ticarət və rəqabət-77)

5. Biznes mühitinin yaxşılaşdırılması-118(Bilik sahəsində çalışanlar-115, İnnovasiya integrasiyası-121, İnnovasiya (Bilgi) mənimsəmə,itifadə-77)

6.Bilik  və texnologiya-126 (Biliklərin formalaşdırılması-118, Biliyin təsiri-118, Biliyin diffuziyası-127)

7. Kreativ nəticələr-94 (Qeyri-maddi aktivlər-79, Kreativ məhsul və xidmətlər-114, Online kreativlik-79)

Qeyd: faktorların qarşısındakı rəqəmlər ölkənin həmin faktora görə sıralamadakı yerini göstərir.

İnnovasiya istiqamətində- onun mənimsənməsi, istifadəsi və kreaitiv ideya, məhsul və xidmətlərlə nəticələndirilməsi üçün hesabatdakı hər bir alt faktoru diqqətə alaraq istər özəl, istər dövlət sektorunda, təhsil ocaqlarımızda fərdi və qurumsal olaraq tədbirlər kompleksinin hazırlanması inteqrasiyalı şəkildə həyata keçirilməsi vacibdir... Dövrümüz innovasiya dövrüdür... İnnovasiya indeksində yer alan faktorlar da elə inkişaf göstərici faktorlarıdır... Əgər hər sahədə xarici faktorların təsirinin azalmasını istəyiriksə, daxili inkişaf faktorlarını yaxşılaşdırmağa çalışmalıyıq...

Qeyd: Bu sahədə "knowledge" anlayışı "Bilik" və ya "informasiya" kimi qəbul edilir. Mən yazımda "bilik" kəliməsini tərcih elədim... Bilik sahəsində çalışanlar eyni zamanda İnformasiya sahəsində (ICT) çalışanlar kimi qəbul edilə bilər...

Mövzu ilə əlaqədar digər yazılar:

İnnovativ şirkət, sektor və ölkə...
İnsan kapitalı və iqtisadi inkişaf